Cứu vườn cò Ngọc Nhị tại xã Cẩm Lĩnh huyện Ba Vì

Lịch sử và giá trị vườn cò Ngọc Nhị ở Ba Vì

Vườn cò Ngọc Nhị ở đâu ?

Cẩm Lĩnh là xã thuộc vùng đồi gò của huyện Ba Vì, được thiên nhiên ưu đãi, ban tặng một quần thể động, thực vật vô cùng phong phú, là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái. Đặc biệt, vườn cò Ngọc Nhị là một tài sản vô cùng quý giá, nhưng chưa được quan tâm đúng mức, khu vực này vẫn do một gia đình ở xã Cẩm Lĩnh quản lý, khai thác, nên đang bị xâm hại một cách nghiêm trọng, gây lãng phí nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Lịch sử vườn cò Ngọc Nhị Ba Vì

Vườn cò Ngọc Nhị được hình thành từ những năm 1970-1971, do gia đình ông Phùng Đoài Học quản lý. Trước đây, vườn này gọi là đồi Đưng, rộng khoảng hơn 3ha, được bao phủ toàn bộ cây cối, bốn mùa xanh tốt, trong đó 2/3 là cây tre, thích hợp cho sự sống của loài cò. Ban đầu chỉ có vài cặp bay đến làm tổ sinh sống, được sự che chở của con người, lại được các nhà khoa học giúp đỡ, hướng dẫn gia đình cách chăm sóc, bảo quản, nên đồi cò mỗi ngày một đông hơn. Từ vài trăm cặp đến hàng ngàn cặp, rồi lên tới hàng vạn con và nở rộ đàn vào những năm 1978-1980. Từ đó, đồi Đưng được người dân nơi đây đặt cho cái tên mới là "Đồi cò Ngọc Nhị", nay là "Vườn cò Ngọc Nhị".

Để tạo điều kiện thuận lợi cho đàn cò sinh sống, làm tổ, hằng năm gia đình ông Phùng Đoài Học đều trồng thêm nhiều cây cối, chủ yếu là cây tre và thuê thêm đất nông nghiệp của người dân ở xung quanh vườn, nâng tổng số diện tích của vườn cò Ngọc Nhị lên đến gần 10ha.

Giá trị khoa học của vườn cò Ngọc Nhị

Theo các nhà khoa học, vườn cò Ngọc Nhị là ngôi nhà của gần 100 loài chim các loại, trong đó nhiều nhất là các loài làm tổ tập trung khi sinh sản như: cò trắng, cò bợ, cò khoang, cò lửa, cò mốc… và vạc. Vào mùa sinh sản hằng năm (từ tháng 4 đến tháng 9), vườn cò Ngọc Nhị có hàng chục vạn con cò cư trú, đậu kín các cành cây, bay trắng đồng, tạo thành đảo chim khổng lồ. Không những thế, vườn cò Ngọc Nhị còn là một quần thể thực vật vô cùng phong phú, với hơn 96 loài thực vật, trong đó có 45 loài được cò làm tổ. Mỗi năm có tới hàng vạn lượt khách đến tham quan vườn cò, đem lại nguồn thu nhập khá lớn cho gia đình ông Học.

Thực trạng vườn cò Ngọc Nghị; Cò, vạc bị xáo măng

Chúng tôi trở lại vườn cò Ngọc Nhị, xã Cẩm Lĩnh, huyện Ba Vì. vườn được mở rộng, khách tham quan du lịch, nghỉ ngơi, ăn uống ngày càng đông hơn. Qua tấm biển "Khu du lịch sinh thái vườn cò Ngọc Nhị", chạy thẳng đường bê tông kiên cố là vào tới bãi đỗ xe rộng thênh thang, chứa được hàng trăm xe ô tô, xe máy. Để "ngụy trang" cho việc kinh doanh ăn uống cò, vạc hoang dã, chủ vườn cò trưng tấm biển khá to, ghi rõ nội qui: "Cấm leo trèo gây động mạnh; cấm lấy trứng, bắt cò; cấm bẻ măng trong rừng".

Thật trớ trêu, chủ vườn cò Ngọc Nhị cũng ký cam kết với Hạt Kiểm lâm Ba Vì: Không kinh doanh, mua bán, vận chuyển, săn bắn, bẫy bắt, tàng trữ, nuôi nhốt, giết thịt, chế biến thức ăn từ động vật hoang dã có nguồn gốc khai thác từ tự nhiên. Thế nhưng, chính bản thân chủ vườn cò lại đang hàng ngày, hàng giờ nướng, rán, xáo măng cả hàng chục, hàng trăm con cò… Trong khuôn viên của vườn cò Ngọc Nhị, chủ vườn đã xây dựng một hệ thống nhà hàng ăn uống rộng tới vài ngàn mét vuông có thể phục vụ 400-500 thực khách cùng một lúc.

Chúng tôi được chủ vườn cò đon đả giới thiệu các món đặc sản được chế biến từ con cò, nào là cò nướng, cò quay, cò luộc, rồi cò xáo măng… Ngoài ra, ở đây còn có cả món chim, vạc và nhiều đặc sản núi rừng khác. Dạo quanh một vòng các dãy nhà, lán tre trong vườn cò, chúng tôi thấy mâm nào cũng có ít nhất 1-2 đĩa cò quay hoặc cò luộc, với số lượng 5-10 con cò. Khi tỏ ý muốn mua nhiều để mang về, chúng tôi đã được các nhân viên của nhà hàng tại vườn cò cho biết: "Các anh, chị mua bao nhiêu cũng có… Một trăm, hai trăm, thậm chí năm trăm, một ngàn con cò cũng có ngay". Sao khách đông như vậy mà vẫn còn có hàng bán mang về kia à? Một nhân viên bĩu môi nói: "Hôm nay ăn thua gì, có hôm còn có tới gần 600 khách đấy". Thấy chúng tôi có vẻ vẫn nghi ngờ về số lượng cò có thể đáp ứng, một nữ nhân viên thủng thẳng: "Thiếu gì cò đâu, chỉ cần bẫy một mẻ vào buổi sáng sớm trong vườn là có thể đủ số cò đó rồi". Một nam nhân viên củng cố thêm: "Đó là chưa kể việc "tỉa" bớt cò con trong tổ vào buổi tối”.

Chính quyền xã, huyện buông lỏng quản lý

Tình trạng sát hại loài chim hoang dã tại vườn cò Ngọc Nhị đã kéo dài hàng chục năm nay, trong khi người dân rất bức xúc, bất bình thì chính quyền địa phương và lực lượng kiểm lâm huyện Ba Vì vẫn chưa có biện pháp hữu hiệu để bảo vệ, quản lý. Ông Nguyễn Xuân Dung, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Ba Vì thừa nhận có tình trạng giết thịt cò để chế biến các món ăn phục vụ du khách tại vườn cò Ngọc Nhị. Ông Dung cho rằng, lực lượng kiểm lâm Ba Vì đã làm hết sức mình để bảo vệ đàn cò, song vẫn không ngăn cản được. Hằng năm, Hạt Kiểm lâm Ba Vì đều tổ chức tuyên truyền bảo vệ rừng và tổ chức ký cam kết thực hiện các quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã với chủ vườn cò.

Ông Nguyễn Thanh Sơn, Trưởng phòng Tài nguyên - Môi trường huyện Ba Vì khẳng định: Toàn bộ số diện tích đất của vườn cò Ngọc Nhị do gia đình ông Học quản lý vẫn chưa có hồ sơ sử dụng đất và cũng chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Từ nhiều năm nay, gia đình ông Học vẫn sử dụng, khai thác tài nguyên trên đất, chưa phải nộp bất kỳ khoản gì. Đối với diện tích hơn 5ha đất mà chủ vườn mở rộng là do giữa các hộ dân và chủ vườn cò tự ý chuyển đổi cho nhau, chưa được cấp có thẩm quyền cho phép và cũng chưa làm thủ tục thuê đất theo đúng quy định của pháp luật.

Điều làm cho chúng tôi không khỏi băn khoăn, vườn cò Ngọc Nhị có giá trị như vậy và những biến động về đất đai, tài nguyên môi trường tại đây diễn ra trong suốt thời gian dài như thế, mà chính quyền từ xã Cẩm Lĩnh đến huyện Ba Vì không hề quan tâm, mặc cho một hộ gia đình sở hữu, quản lý, khai thác, "tự tung, tự tác". Được biết, ngay từ những năm 1990, Nhà nước đã có chủ trương quốc hữu hóa, chuyển vườn cò Ngọc Nhị thành khu bảo tồn thiên nhiên, được bảo vệ một cách nghiêm ngặt, chỉ dành cho các hoạt động nghiên cứu khoa học, đào tạo và quan trắc môi trường, song chủ trương vẫn chỉ là chủ trương và hơn 20 năm rồi vẫn chưa thực hiện được(?)

Có nhiều địa phương "đất lành chim đậu" như Hải Dương, Phú Thọ, Thái Nguyên, TP Hồ Chí Minh, Đồng Tháp... đã tổ chức tốt các mô hình quản lý và khai thác các vườn cò, sân chim, vừa thu hút được khách du lịch, vừa góp phần bảo vệ được môi trường, bảo vệ hệ động thực vật. Lẽ đâu Hà Nội đã hết cách để cứu vườn cò?